Đúng hướng, song còn lúng túng

QĐND- Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Hội nghị trực tuyến sơ kết 3 năm (2011-2013) thực hiện Chương trình đích nhà nước về văn hóa (gọi tắt là chương trình) tại 3 điểm cầu Hà Nội, Đà Nẵng và TP Hồ Chí Minh. Bên cạnh những hiệu quả lớn chương trình mang lại, vẫn còn đó nhiều bất cập cần khắc phục. Chọn trúng đích Theo Quyết định số 2406/QĐ-TTg ngày 18-12-2011 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành danh mục các chương trình được phép khai triển 6 dự án thành phần, cụ thể là: Chống xuống cấp, tu tạo và tu sửa di tích; Sưu tầm, bảo tàng và phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc Việt Nam; Tăng cường đầu tư xây dựng, phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao các huyện miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo; tương trợ phát triển hệ thống vui chơi, giải trí cho trẻ thơ khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa, biên thuỳ và hải đảo; Đầu tư phát triển các loại hình nghệ thuật truyền thống; Tăng cường năng lực cán bộ văn hóa cơ sở, truyền thông và giám sát, đánh giá thực hành chương trình. Nhìn vào danh mục các dự án thành phần có thể khẳng định chương trình đã chọn trúng mục tiêu cần đầu tư để vừa làm tốt công tác bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể; đồng thời góp phần làm tăng sự hưởng thụ văn hóa cho quần chúng, đặc biệt là đồng bào ở vùng sâu, vùng xa. Kết quả thực hành trong 3 năm qua được trình diễn.# Bằng những con số ấn tượng, tiêu biểu như: tu chỉnh và tu sửa tổng thể 280 di tích, sưu tầm 230 dự án văn hóa phi vật thể, tương trợ mua sách cho 400 thư viện huyện vùng sâu, vùng xa... Sự thành công của chương trình còn được biểu hiện qua hiệu quả trực tiếp được nhấn; thí dụ như Dự án tôn tạo, tôn tạo đình Chu Quyến (còn gọi là đình Chàng) thuộc xã Chu Minh, huyện Ba Vì, TP Hà Nội đã được Hiệp hội Kiến trúc sư quốc tế (UIA) trao giải thưởng về bảo tồn di sản kiến trúc khu vực châu Á và châu Đại Dương. Một điều đáng chú ý của chương trình là cấp kinh phí để mỗi tỉnh, thành thị chủ động tổ chức lớp đào tạo tập huấn cho cán bộ tại địa phương. Đây là một điểm quan trọng, vì rốt cuộc, chính sách có hợp lý bao lăm và tiền đổ về nhiều thế nào mà không có những con người hiểu biết về văn hóa để hiện thực hóa chính sách thì chương trình khó có thể thành công. Những bài học đau lòng về chuyện cán bộ địa phương nhạt thếch với việc các di tích bị xâm hại hoặc tự ý tu bổ không theo quy chuẩn làm biến dạng di tích... Không phải là chuyện hiếm gặp. Dự án tu bổ, sang sửa đình Chu Quyến được các chuyên gia trong và ngoài nước đánh giá cao. Về cơ bản, hiệu quả của chương trình sẽ còn phát huy trong tương lai vì hồ hết các dự án thành phần trong chương trình là đầu tư chiều sâu, phục vụ nhu cầu hưởng thụ văn hóa của quần chúng. # Trong khoảng thời kì dài. Còn nhiều hạn chế Tuy đã được hạn chế trong 6 dự án thành phần, song chương trình vẫn có nhiều mục tiêu để thực hành trong khi kinh phí không phải là lớn. Chẳng hạn như đích bảo tồn chống xuống cấp di tích dù ngân sách Nhà nước hằng năm tăng đều nhưng còn nhiều di tích quốc gia chưa được tu tạo. Đối với những di tích đã được hỗ trợ từ kinh phí của chương trình nhưng nguồn kinh phí đầu tư đối ứng của địa phương không được đầu tư đúng mức, nên thời gian đầu tư kéo dài nhiều năm. Việc khai triển lồng ghép các chương trình ở một số địa bàn tỉnh, thành thị hết sức lúng túng, thiếu đồng bộ; việc phân loại và phân cấp quản lý đầu tư tu sửa di tích còn ỷ lại nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Trung ương; việc từng lớp hóa để huy động các nguồn lực tham gia vào đầu tư tu bổ di tích chưa được quan tâm, thậm chí có địa phương đã tự động điều chỉnh kinh phí hỗ trợ từ chương trình sang làm việc khác khiến cho việc sửa chữa gặp khó khăn. Việc mới đây người dân phố cổ Đồng Văn (Hà Giang) đòi trả lại danh hiệu di tích cấp nhà nước là do sự chậm trễ, thiếu sâu sát của các cơ quan chức năng. Tình trạng thiếu quy hoạch, kinh phí đầu tư dàn trải, chưa giao hội quyết liệt giải quyết những vấn đề còn tồn tại... Diễn ra ở cả 6 dự án thành phần. Từ những hạn chế kể trên, có thể rút ra bài học là cần xác định cơ chế đầu tư cho các địa phương duyệt chương trình là cơ chế “hỗ trợ” cho nhiệm vụ, dự án cần kíp của ngành, không phải là đầu tư 100% thay thế nhiệm vụ đầu tư thẳng tắp cho hoạt động phát triển văn hóa của địa phương. Ngoài ra, các địa phương cần chủ động dùng nguồn kinh phí qua các hoạt động dịch vụ, tiền công đức... Để đầu tư trở lại cho tu sửa tu tạo di tích và các hoạt động văn hóa ở cơ sở một cách thống nhất trong toàn quốc. Vì kinh phí thực hiện có chừng độ cố định bởi vậy quốc gia cần có biện pháp hội tụ được các nguồn vốn lồng ghép để giải quyết các vấn đề quan yếu nhất của ngành văn hóa trong xu thế hội nhập quốc tế, phát huy các mặt tích cực và ngăn chặn kịp thời các mặt tiêu cực. Dĩ nhiên, sau tuổi 2011-2013 sẽ có các chương trình khác tiếp tục, khắc phục những hạn chế còn tồn tại. Song thành quả ghi nhận của chương trình trong 3 năm qua là chẳng thể phủ nhận! Chương trình thực sự đã trở thành chất xúc tác, góp phần xúc tiến sự phát triển của văn hóa dân tộc một cách toàn diện và đi vào chiều sâu./. Bài và ảnh:TRẦN HOÀNG HOÀNG