Bất ổn rác rộng rãi dân lập

Hoạt động tự phát, manh mún Hiện đang ngay xảy ra tranh chấp, mâu thuẫn giữa các nhóm thu gom rác dân lập và cả với công ty dịch vụ công ích quốc gia, khiến hoạt động này càng bất ổn. Các nhóm lượm lặt rác dân lập hoạt động tự thỏa thuận với nhau về địa bàn thu gom rác và tự chi thu tài chính. Tuy nhiên, do hoạt động tự phát nên chuyện tranh chấp địa bàn vẫn thẳng tắp xảy ra, dẫn đến tranh chấp giữa các nhóm thu nhặt rác dân lập, khó xử lý triệt để. Trên địa bàn phường 6 quận 5 có 10 nhóm nhặt nhạnh rác tư thục. Theo một cán bộ phường, các nhóm tự thỏa thuận miệng với nhau về địa bàn, phường không thể can thiệp trực tiếp vào việc nhặt nhạnh rác của lực lượng này. Nếu xảy ra tranh chấp, phường chỉ khuyên giải. Theo khảo sát của Tổ chức Hành động vì môi trường và phát triển tại Việt Nam, về nhân sự quản lý hoạt động thu gom rác, có đến 83,6% nhân sự làm kiêm nhiệm nhiều việc, chỉ có 16,4% là chuyên trách. Nhân sự không ổn định khiến việc tổ chức hoạt động bị gián đoạn, kém hiệu quả. Về điều hành, chỉ 69% số phường được khảo sát có tổ chức họp hàng tháng với các nhóm thu gom rác. Như vậy có thể thấy mối quan hệ giữa chính quyền phường, xã với lực lượng thu nhặt rác tư thục chưa chém, còn thả nổi. Những người thu gom rác dân lập sử dụng dụng cụ xe thô sơ. Tại khu vực Làng đại học Thủ Đức (giáp giới giữa quận Thủ Đức, TPHCM và thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương), thường có tình trạng rác tồn đọng nhiều ngày. Do chỉ trên một tuyến đường lại có đến 2 - 3 nhóm nhặt nhạnh rác, dẫn đến so bì nhau. Bạn đọc Lâm Thị Oanh, người dân địa phương, cho biết: “Rác ở đây nhiều khi tồn đọng đến cả tuần mới được lượm lặt một lần, nên các hộ đổ rác từng đống tràn ra đường, gây mùi hôi thối và mất vệ sinh. Các nhóm lượm lặt rác trên địa bàn không thống nhất cụ thể nhóm nào lấy rác ngày nào trong tuần, nên cứ bê trệ như vậy. Tình hình này đã diễn ra lâu rồi mà chưa thấy hướng xử lý từ chính quyền địa phương”. Đối tượng lao động bị bỏ quên Theo thống kê sơ bộ của Sở TN-MT TPHCM, màng lưới nhặt nhạnh rác dân lập ở TPHCM đang có hơn 3.000 người lao động, phần đông hành nghề truyền từ đời này sang thế hệ khác. Trước đây, nhiều khu dân cư ở các xã tỉnh thành hóa tại TPHCM không có dịch vụ lượm lặt rác sinh hoạt, nên một số người tự đứng ra làm dịch vụ nhặt nhạnh rác, thu tiền các hộ dân hàng tháng, số cần lao đẵn là người trong cùng gia đình. Từ đó dần dần hình thành hệ thống rác tư thục, mỗi nhóm có một khu vực nhặt nhạnh rác riêng nên giờ người ta gọi là các “đường dây rác”. Đa số những người làm nghề này là người nhập cư từ các tỉnh, trình độ học thức thấp và không có chỗ ở ổn định. Khảo sát cho thấy chế độ làm việc của người thu gom rác tư thục rất hà khắc: 53% làm việc từ 6 - 8 giờ/ngày, 34% phải làm việc từ 9 - 12 giờ/ngày, không nghỉ chủ nhật, cả năm chỉ được nghỉ 1 ngày là mùng 1 Tết Nguyên đán. Trong khi đó, họ có thu nhập thấp, trung bình chỉ khoảng 3 triệu đồng/tháng. Các nhóm thu lượm rác tư thục đều hoạt động bằng công cụ thô sơ, hầu hết vẫn là xe kéo bằng sức người, nhóm nào “hiện đại” lắm thì dùng những chiếc xe lam cũ kỹ để vận chuyển rác. Anh Trần Văn Duy, làm nghề nhặt nhạnh rác tư thục ở khu phố 1 phường Hiệp Bình Chánh quận Thủ Đức, có vợ làm thuê nhân và một con đang học tiểu học, cho biết thu nhập của hai vợ chồng chỉ đủ trả tiền thuê phòng trọ và tiền chợ hàng ngày. Cứ 4 giờ sáng là anh đã bắt đầu làm việc, kéo xe thu gom rác đến từng con hẻm. Sau hơn 1 giờ, xe rác đầy, anh kéo xe về điểm tụ hợp rác cách đó khoảng 5km để đổ. Rồi lại kéo xe đi ngược trở lại để lượm lặt rác đợt hai, quần quật mỗi ngày anh kéo 5 chuyến xe rác. Anh Duy san sớt: “Làm việc cả tuần mà không được nghỉ ngày nào, về nhà chỉ nghỉ tí rồi lại đi làm thêm việc khác. Đầu tắt mặt tối như vậy nhưng thu nhập ít oi, cuộc sống không có ngày mai. Thậm chí còn bị nhiều người coi khinh, vì mình làm cái nghề suốt ngày bưng bê rác bẩn”. Tuy số người lao động dự thu nhặt rác dân lập khá đông và hành nghề trong điều kiện vất vả, ô nhiễm, nhưng lại là đối tượng lao động bị bỏ quên trong các chính sách tầng lớp. Hồ hết người lao động thu gom rác tư thục không được tiếp cận với các chính sách từng lớp như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm tai nạn, mỗi năm hoạ chăng nhận được phần quà tết do xã, phường hay các đoàn thể xã hội tặng. Ngoài ra, một khó khăn lớn mà những người làm nghề này vấp phải là thiếu vốn để thay thế các loại xe kéo, xe ba gác đẩy tay, xe lam đã cũ kỹ, thay bằng những chiếc xe chuyên dụng hiện đại. Người làm dịch vụ thu gom rác tư thục rất khó tiếp cận với các nguồn vốn vay, bởi nếu muốn vay vốn phải có dự án khả thi, có nhân cách pháp nhân rõ ràng và có vốn đối ứng. Mà họ là những người dân nghèo thị thành thì làm sao đáp ứng được những đề nghị đó? thực tiễn cho thấy, để dịch vụ thu lượm rác tư thục hoạt động có hiệu quả, cần phải tổ chức lại, liên kết giữa dịch vụ công và tư. Để thực hiện điều đó, chính quyền địa phương nên cho thành lập, đăng ký kinh doanh dưới hình thức hộ kinh doanh, tổ hợp tác, doanh nghiệp, hợp tác xã làm dịch vụ thu lượm rác. Như vậy, những người cần lao làm mướn việc này sẽ được hòa nhập và tiếp cận an sinh tầng lớp, tổ chức hoạt động hiệu quả hơn. PHAN ANH